Penyertaan aktif masyarakat mampu melestarikan alam sekitar

Oleh Dr Zaini Ujang

2011/04/22

SESI bersama masyarakat adalah amalan dimulakan Datuk Seri Najib Razak sejak minggu pertama beliau menjadi Perdana Menteri untuk meninjau suasana sebenar kehidupan rakyat. Menerusi sesi itu masalah rakyat dapat diselesaikan segera.

Pada peringkat organisasi, ketua jabatan juga diminta melakukan sesi lawatan lebih kerap secara tidak berjadual dan tanpa protokol. Ada kalanya lawatan dibuat secara mengejut dan tidak dijangka. Selain meninjau perkembangan sesebuah organisasi, lawatan juga dapat mengeratkan hubungan dengan pekerja peringkat akar umbi dan penerima perkhidmatan.

Dalam konteks pengurusan alam sekitar, peranan masyarakat sangat kritikal. Pada asasnya masyarakat mesra alam terbabit secara langsung sebagai individu, kelompok atau institusi melaksanakan inisiatif memulihara alam sekitar. Setidak-tidaknya, tidak mencemar atau membuang sampah merata tempat!

Masyarakat Malaysia secara amnya, semakin prihatin terhadap alam sekitar.
Kajian saya menunjukkan 20 peratus isu ditimbulkan media massa khusus dalam ruangan surat berkaitan alam sekitar. Masyarakat menyatakan masalah alam sekitar yang mereka hadapi, memberi cadangan mengatasinya, malah ada juga menuding jari menyalahkan sesuatu pihak.

Jika difahami, hal ini menunjukkan hasrat masyarakat berperanan aktif dalam menangani masalah alam sekitar dan jika hal ini difahami dan diterjemahkan dalam konteks proaktif, kita sebenarnya mempunyai ‘polis’ alam sekitar di kalangan rakyat Malaysia yang membantu agensi awam menguruskan alam sekitar secara lestari.

Dasar penyertaan masyarakat semakin mendapat perhatian di serata dunia dalam konteks mematangkan lagi sistem demokrasi. Mengikut model Arnstein, penyertaan masyarakat terbahagi lapan tahap. Tahap pertama ialah manipulasi di mana masyarakat disuapkan dengan maklumat yang ditapis dan terencana untuk mendapatkan persetujuan menerusi undi atau pendapat umum.
Tahap kedua ialah pendidikan alam sekitar berkaitan sebab musabab dan kesan risiko menerusi media dan pendidikan formal. Tahap ketiga ialah penjelasan sebenar secara saintifik, biarpun kadangkala ada kesan sampingan. Kesan penerangan ini sedikit sebanyak negatif dari segi pelancongan atau persepsi umum tetapi menandakan dasar proaktif dan telus. Selain itu, meningkatkan lagi keyakinan rakyat terhadap kesungguhan pihak berkuasa.

Tahap keempat ialah perundingan dengan masyarakat mengenai sesuatu isu berkaitan alam sekitar seperti sudah dilaksanakan di Malaysia dalam konteks Kajian Terperinci Kesan Alam Sekitar (DEIA). Tahap kelima ialah penyertaan langsung masyarakat dalam sesuatu inisiatif seperti penanaman pokok, guna semula barang terpakai dan penurunan tahap pelepasan karbon dalam industri.

Tahap keenam ialah perkongsian bijak dalam pembangunan, sesuai situasi, keunikan dan kepelbagaian faktor seperti eko-tourism dan pertanian organik. Tahap ketujuh ialah penurunan kuasa (empowerment) kepada industri, pertubuhan masyarakat dan individu berperanan sebaiknya dalam pembangunan mesra alam, misalnya dalam konteks teknologi hijau dan penjimatan tenaga.

Tahap kelapan ialah autonomi dengan memberi ruang sepenuhnya kepada siapa saja untuk berperanan asalnya terangkum dalam kerangka dasar alam sekitar.

Menerusi sesi lawatan akar umbi, tahap penyertaan masyarakat dapat dikenal pasti dan ditingkatkan. Rakyat berpeluang menunjukkan komitmen mereka, sekali gus menyatakan dasar serta tindakan perlu dilakukan pihak berkuasa.

Sesi itu dapat melihat sendiri kelemahan penyampaian perkhidmatan. Kelemahan itu bukan disebabkan dasar atau peruntukan kewangan tetapi komitmen masih rendah di kalangan pelaksana dasar atau pertindihan kuasa antara pelbagai agensi sehingga menyebabkan masalah kecil memudaratkan alam sekitar , misalnya kualiti air dalam longkang.

Penulis ialah Naib Canselor Universiti Teknologi Malaysia (UTM). (Berita Harian)